Anno 2024: de coronapandemie ligt achter ons. De verschillende lock downs hebben een grote impact gehad op de culturele instellingen en de mensen die daar werken (Boekmanstichting, 2022). Door de steunmaatregelen van de overheid zijn de negatieve effecten van de corona lock downs (deels) gecompenseerd.

In dit artikel richten we ons op de werkgelegenheid in de (Zeeuwse) cultuursector (ook wel: ‘creatieve industrie’) tijdens en na de coronapandemie: hoe ziet de ontwikkeling in aantal banen en zelfstandig ondernemers eruit en zien we hierbij verschillen tussen Zeeland en Nederland? We geven een update van de werkgelegenheidscijfers in de Zeeuwse cultuursector tot en met het jaar 2022. Hiermee sluiten we aan op de nulmeting in 2021, die informatie gaf tot en met 2020. De huidige weergave van werkgelegenheidscijfers in de cultuursector biedt dus een beter zicht op de impact van de coronapandemie. 

Omdat dit artikel vooral is gericht op de ontwikkeling van de werkgelegenheid tussen 2017 en 2022, staan in de figuren indexcijfers, en geen absolute aantallen. Absolute aantallen worden alleen genoemd in de tekst. Via indexcijfers kunnen ontwikkelingen beter met elkaar vergeleken worden, in dit geval bijvoorbeeld Zeeland in vergelijking met Nederland.

De indexcijfers in dit artikel geven weer hoe groot de procentuele verschillen zijn tussen de absolute aantallen. Het jaar 2017 is het basisjaar en heeft de waarde 100. Een indexcijfer lager dan 100 betekent een afname van het absolute aantal ten opzichte van het aantal in 2017, bijvoorbeeld 93 betekent een afname van 7% (93-100) ten opzichte van 2017. Een indexcijfer hoger dan 100 betekent een toename van het absolute aantal ten opzichte van het aantal in 2017, bijvoorbeeld 105 betekent een toename van 5% (105-100) ten opzichte van 2017.  

De meeste figuren bevatten filters waarmee de lezer zelf de gewenste figuur zichtbaar kan maken. De filters betreffen het onderwerp (banen of arbeidsvolume) en de regio (Zeeland of Nederland).

Er zijn ruim 1.700 banen in de Zeeuwse cultuursector (december 2022). Vergeleken met de banen in alle Zeeuwse bedrijfssectoren tezamen is dit een klein aandeel (1%), maar ook een constant aandeel door de tijd heen. Omdat één baan zowel voltijds als deeltijds ingevuld kan worden (door één of meerdere werknemers), kijken we ook naar het arbeidsvolume (de hoeveelheid gewerkte uren). Eind 2022 telt de Zeeuwse cultuursector een arbeidsvolume van 1.170 voltijdequivalenten (vte) , ook gelijk aan 1% van het totaal in Zeeland. 

Figuur 1 laat zien hoe de werkgelegenheid zich heeft ontwikkeld tussen 2017 en 2022.  In het crisisjaar 2020 zijn het aantal banen en het arbeidsvolume in alle sectoren zichtbaar gedaald. Na 2020 zijn er zowel in de cultuursector als in andere sectoren banen bijgekomen. Over een tijdsperiode van vijf jaar (2017 – 2022) is het aantal cultuurbanen in Zeeland met 16% gestegen (Nederland: 7%). Corona heeft gezorgd voor een tijdelijke daling van de werkgelegenheid, maar in 2021 en 2022 is dat weer bijgetrokken. Zowel het aantal banen als het arbeidsvolume zijn na de coronacrisis hoger als daarvoor.

De meeste Zeeuwse cultuurbanen (zeven van de tien) zijn deeltijdbanen. Landelijk is de verdeling voltijd/deeltijd in de cultuursector ongeveer 50/50. Wat opvalt, is dat het aantal voltijdbanen in de Zeeuwse cultuursector gedaald is, met name tussen 2020 en 2021. Het aantal deeltijdbanen is juist gestegen na 2020. Landelijk zien we deze ontwikkeling niet terug in de cijfers; in Nederland is zowel het aantal voltijdbanen als het aantal deeltijdbanen gestegen na 2020. 
 

De cultuursector delen wij op in drie deelsectoren: Kunst en cultureel erfgoed (KCE), Media en entertainment (ME) en Creatief zakelijke dienstverlening (CZD) (CBS, 2021). In Zeeland was de werkgelegenheid binnen de sector Kunst en cultureel erfgoed het meest stabiel van de drie deelsectoren in de afgelopen jaren (zie figuur 3). Dit zijn in Zeeland vooral banen in openbare bibliotheken. De deelsector Kunst en cultureel erfgoed is in Zeeland goed voor bijna de helft (47 procent) van de cultuurbanen. Het aantal banen in deze sector nam nauwelijks toe of af, ook niet tijdens en na de coronaperiode. Landelijk is er wel sprake van een afname van het aantal KCE-banen tijdens de coronacrisis. Na 2020 is het arbeidsvolume (de hoeveelheid gewerkte uren) binnen de sector KCE gestegen, maar in Zeeland minder sterk (6%) dan landelijk (20%). 

Binnen de andere twee cultuurdeelsectoren (ME en CZD) zien we in periode 2017 – 2022 grotere schommelingen in de werkgelegenheid; een dip in de coronaperiode, gevolgd door herstel in 2021 en 2022. Dit geldt zowel voor Zeeland als voor Nederland, maar de coronadip is in Zeeland groter dan landelijk en ook de groei in het aantal banen na 2020 is sterker. In Zeeland gaat het bijvoorbeeld om banen bij radio-omroepen en in bioscopen (ME) en om banen bij reclamebureaus (CZD). 

De deelsector Media en entertainment (ME) is in Zeeland goed voor 28 procent van de cultuurbanen. Deze sector heeft in Zeeland de grootste coronadip van de drie cultuurdeelsectoren als het gaat over het aantal banen en het arbeidsvolume. Opvallend is, dat het herstel in arbeidsvolume in Zeeland achterblijft bij het herstel in aantal banen. Landelijk is dit niet het geval.

De deelsector Creatief zakelijke dienstverlening (CZD) is met 25 procent van de Zeeuwse cultuurbanen het kleinst van de drie cultuurdeelsectoren, maar laat na 2020 wel de grootste stijging zien in aantal banen (38%) en in arbeidsvolume (31%). De toename van het arbeidsvolume in Zeeland is in deze sector opvallend in vergelijking met de overige twee cultuurdeelsectoren. Landelijk zijn de verschillen in ontwikkeling tussen de drie cultuurdeelsectoren minder groot dan in Zeeland.

In 2022 werkten er in Zeeland ruim 1.700 zelfstandig ondernemers in de cultuursector . Dit is 6 procent van alle Zeeuwse zelfstandigen (ruim 30.000). Het gaat binnen de cultuursector vooral om zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers). De meeste cultuurzelfstandigen in Zeeland zijn werkzaam in de deelsector Kunst en cultureel erfgoed (41%), gevolgd door de deelsector Creatief zakelijke dienstverlening (35%) en Media en entertainment (24%). 

Tussen 2017 en 2022 zien we een duidelijke stijging in het aantal zelfstandigen, zowel in Zeeland als landelijk (zie figuur 4). In Zeeland is de stijging van het aantal zelfstandigen in de cultuursector relatief groter (26%) dan in Nederland (15%). In tegenstelling tot het aantal banen, daalt het aantal zelfstandigen in de coronaperiode niet. Dit geldt niet alleen voor de cultuursector, maar voor alle sectoren.
 

Kijken we per cultuurdeelsector (zie figuur 5), dan zien we dat het aantal zelfstandigen in Zeeland sinds 2017 het sterkst is gestegen in de deelsector Kunst en cultureel erfgoed (KCE), op de voet gevolgd door de deelsector Creatief zakelijke dienstverlening (CZD). Opvallend is, dat de toename van het aantal zelfstandigen in de deelsector CZD ook tijdens de coronacrisis heeft plaatsgevonden (tussen december 2020 en december 2021). Dit geldt zowel voor Zeeland als voor Nederland. In de sector Media en entertainment is het aantal zelfstandigen ook toegenomen, maar minder sterk dan in de andere twee deelsectoren.

In tegenstelling tot het aantal zelfstandigen, is het totale inkomen van cultuurzelfstandigen in Zeeland wel gedaald in 2020 (zie figuur 6). Na 2020 is het totale inkomen van zelfstandigen in Zeeland in alle cultuurdeelsectoren weer gestegen. In de sector Kunst en cultureel erfgoed is de inkomensstijging het grootst (73%).

Zeeland komt relatief goed uit de coronapandemie, als we kijken naar de toename van het aantal banen in de cultuursector sinds 2020. De groei van cultuurbanen is in Zeeland vooral toe te schrijven aan de sterke toename van deeltijdbanen. Landelijk wordt veel parttime gewerkt in de cultuursector, maar in Zeeland gebeurt dit nog vaker. Kleine banen (tot 12 uur per week) zorgen voor minder stabiliteit en maken hierdoor de Zeeuwse cultuursector kwetsbaarder vergeleken met andere provincies. 

Naast banen, zijn er sinds 2017 ook zelfstandig ondernemers bijgekomen, zowel in de cultuursector als in alle sectoren bij elkaar. Zelfs tijdens de coronapandemie nam het aantal zelfstandigen in de cultuursector toe, hoewel we wel een dip zien in het verdiende inkomen van deze zelfstandigen. De toename van cultuurzelfstandigen is in Zeeland sterker dan landelijk. Voor Zeeland lijkt het erop dat voltijdbanen in de cultuursector sinds corona meer plaatsgemaakt hebben voor deeltijdbanen en zelfstandigen. Waarom Zeeland hierin afwijkt van Nederland, kunnen we (nog) niet zeggen. Uit een recente verkenning naar de arbeidsmarktpositie van zelfstandigen in de cultuursector blijkt dat er nog veel onduidelijkheid is, bijvoorbeeld ten aanzien van de redenen waarom werkenden in deze sector als zelfstandige aan de slag gaan (Vinken et al., 2023).

Inzoomen op de cultuurdeelsectoren helpt om een beter beeld te krijgen van de typen banen en zelfstandigen en de ontwikkelingen hiervan in de tijd. De werkgelegenheid is tussen 2017 en 2022 relatief het sterkst gestegen in de deelsector Creatief zakelijke dienstverlening (CZD), zowel in Zeeland als landelijk. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om reclamebureaus en om het organiseren van beurzen en congressen. Tijdens de coronapandemie heeft in Zeeland de deelsector Media en entertainment (ME) relatief de meeste banen verloren. Hierin werken mensen voor bijvoorbeeld radio, tv en bioscopen. Voor Nederland als geheel is deze dip tijdens corona het grootst binnen de cultuurdeelsector Kunst en cultureel erfgoed (KCE). Dit zijn bijvoorbeeld banen in bibliotheken, theaters en musea. Zeeland heeft juist een relatief stabiele KCE-sector, met geen (grote) schommelingen in aantal banen. Eén van de mogelijke verklaringen voor dit verschil tussen Zeeland en Nederland kan zijn dat de Zeeuwse KCE-sector relatief veel vrijwilligers kent (Boekmanstichting, 2022). Om dit beter te kunnen duiden is meer verdiepend onderzoek nodig. 

We bedanken Het PON & Telos (Jonna Kroeze en Sophie de Jong) en de Boekmanstichting (Felicia van Andel en Maartje Goedhart) voor de cijfermatige review en de inhoudelijke aanvullingen op dit artikel.

Deze update van cijfers over werkgelegenheid in de (Zeeuwse) cultuursector is gebaseerd op het model ‘Waarde van Cultuur’ in Noord-Brabant (Kunstloc Brabant et. al, 2020). De cijfers zijn afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS Microdata). HZ Kenniscentrum Zeeuwse Samenleving heeft toegang tot de Microdata-bestanden via een Remote Access verbinding.

Het aantal banen en het arbeidsvolume zijn berekend met behulp van de Polisadministratie van het CBS. Voor inzicht in het aantal zelfstandigen is het bestand INPATAB gebruikt.

De afbakening van de cultuursector (ook wel: ‘creatieve industrie’) en indeling in drie cultuurdeelsectoren zijn gebaseerd op de afbakening van het CBS. De drie cultuurdeelsectoren zijn: Kunst en cultureel erfgoed (KCE), Media en entertainment (ME) en Creatief zakelijke dienstverlening (CZD). Voor de afbakening en uitsplitsingen wordt gebruik gemaakt van SBI-codes (zie bijlage).