Pendel is een indicator van balans op de arbeidsmarkt. In de eerste plaats zegt pendel iets over de match tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Hierbij moet gezegd worden dat meer pendel vanuit deze optiek niet per definitie beter of slechter is voor een regio: enerzijds kan toenemende pendel een indicatie zijn dat meer mensen een passende baan vinden (buiten de eigen woongemeente). Anderzijds kan een hoge mate van pendel ook een indicator zijn van een geografische mismatch tussen vraag en aanbod binnen een regio. Een goede match op de arbeidsmarkt is in Zeeland een belangrijk actueel speerpunt; de komende periode dreigt er een tekort te ontstaan om de Zeeuwse vacatures te bemensen.  

Het Aanvalsteam Arbeidsmarkt probeert, door middel van drie pijlers, te zorgen dat de Zeeuwse vacatures zo goed mogelijk vervult kunnen worden:
•    Pijler 1: Iedereen doet mee: Zeeuwen voor Zeeuwse vacatures
•    Pijler 2: Samen de schouders eronder: werkenden optimaal inzetten
•    Pijler 3: Marketing: niet-Zeeuwen voor Zeeuwse vacatures

Voor beleidsvorming rondom met name pijlers 2 en 3 is inzicht in pendel van belang. Pijler 2 gaat over het aantrekkelijk maken en houden van de Zeeuwse arbeidsmarkt voor de eigen inwoners; in welke mate zijn de Zeeuwse werknemers georiënteerd op de Zeeuwse arbeidsmarkt? Pijler 3 gaat over de aantrekking van mensen van buiten de regio voor het invullen van Zeeuwse vacatures; inzicht in pendel over de provinciegrens biedt mogelijk nieuwe handvatten in deze beleidspijler. 

In dit artikel geven wij nieuwe cijfermatige inzichten in de pendelstromen in Zeeland, in het bijzonder over de provinciegrens heen: vanuit en richting de rest van Nederland en het buitenland.

In Zeeland wordt veel en over langere afstanden gependeld. De gemiddelde woonwerkafstand van werknemers die in Zeeland wonen is, met 32,1 kilometer, het hoogst van alle Nederlandse provincies. Ook vanuit Zeeuwse werkgevers bezien is de gemiddelde reistijd relatief groot; werknemers met een baan in Zeeland reizen gemiddeld ruim 25 kilometer naar hun werk. Alleen in de provincie Utrecht is dit cijfer, met ruim 26 kilometer, hoger dan in Zeeland. 

Ten opzichte van de rest van Nederland is er in Zeeland is meer uitgaande dan inkomende pendel; het negatieve pendelsaldo van Zeeland bedraagt 12 duizend. Zeeland is niet de enige provincie met een negatief pendelsaldo ten opzichte de rest van Nederland; ook Drenthe (-18 duizend), Friesland (-22 duizend) en Gelderland (-27 duizend) hebben meer uitgaande dan inkomende pendelaars. Flevoland (-48 duizend) spant in dit opzicht de kroon; zowel in absolute zin als in verhouding tot het totaal aantal werkenden in die regio heeft Flevoland per saldo de meeste uitgaande pendelaars.

Naast pendel over de provinciegrens is erin Zeeland ook sprake van aanzienlijke pendel binnen de regio ofwel pendel tussen de Zeeuwse gemeenten; zo’n 55 duizend werknemers pendelden eind 2019 tussen Zeeuwse gemeenten naar hun werk (Bron: CBS Statline, 2021). 

Deze CBS-cijfers geven interessante inzichten in de omvang en richting van pendelstromen tussen gemeenten. Omdat internationale pendelstromen, dus pendel over de landsgrens heen, niet zijn meegenomen geeft deze statistiek echter geen volledig beeld. Met name voor regio’s die grenzen aan omliggende landen (zoals voor Zeeland het geval is) zorgt dit voor een vertekend beeld van de totale pendelstroom. Ook geeft de CBS-statistiek alleen een beeld van de woon- en werklocaties van werknemers in loondienst. De zelfstandige ondernemers ontbreken in dit beeld.

In dit onderzoek naar pendel hebben wij, door middel van analyses op CBS-Microdata, op de volgende punten verdieping gezocht in de bestaande cijfers:

• Uitgaande pendel over de provinciegrens: informatie over arbeid in het buitenland toegevoegd;
• Zelfstandigen: informatie over zelfstandigen toegevoegd aan analyse;
• Kenmerken van pendelaars: wat zijn de kenmerken van pendelaars; wie pendelen?

In de analyses in dit artikel worden de Zeeuwse pendelcijfers uitgediept, waarbij in het bijzonder aandacht besteed aan pendel over de provinciegrens heen. Deze provinciegrenspendel is in het bijzonder interessant als het gaat over benutting en verrijking van het arbeidspotentieel voor de (arbeidsmarkt)regio Zeeland.
We gaan eerst in op de pendelcijfers van Zeeland: hoeveel inkomende pendel is er en hoeveel uitgaande pendel? Waar komende pendelaars vandaan en waar gaan ze naartoe? Welke verschillen zien we tussen regio’s? Vervolgens gaan we specifiek in op inkomende en uitgaande grenspendel over de provinciegrens en besteden we aandacht aan ontwikkelingen in de tijd. Tot slot bespreken we de belangrijkste conclusies: wat zien we in Zeeland gebeuren en wat zijn de belangrijkste aandachtspunten voor beleid en vervolgonderzoek?

In onze methodiek kijken wij naar alle pendelstromen, inclusief die van zelfstandige ondernemers en werkenden met arbeid in het buitenland. Onze methode wijkt daarmee af van de CBS-methodiek rond ‘Banen van werknemers naar woon- en werkregio’ waarin alleen wordt gekeken naar pendelstromen van werkenden in loondienst.

De aanvullingen van de Zeeuwse pendelcijfers met informatie over arbeid in het buitenland zorgt ervoor dat het aantal werkenden dat in Zeeland woont en buiten Zeeland werkt toeneemt ten opzichte van de bestaande cijfers. De extra pendel over de landgrens heen komt, niet geheel verassend, vooral voor rekening van de drie aan België grenzende Zeeuws-Vlaamse gemeenten. De toevoeging van informatie over zelfstandige ondernemers heeft relatief weinig effect op de pendelcijfers; dit komt doordat de meeste in Zeeland gevestigde zelfstandige ondernemers in hun eigen woongemeente zijn gevestigd.

Als we de verrijkte Zeeuwse pendelcijfers uitsplitsen naar de Zeeuwse gemeenten dan zien we duidelijke verschillen tussen gemeenten. De gemeente Goes en, in mindere mate, de gemeente Terneuzen hebben per saldo een aanzuigende werking voor werkenden. De gemeenten Tholen en Hulst kennen daarentegen meer uitgaande dan inkomende pendel.

Op het moment dat we de inkomende en uitgaande pendel per gemeente verbijzonderen naar type pendel dan zien we verschillende profielen. Als we kijken naar de pendel binnen Zeeland dan valt ook hier de aanzuigende werking van Goes en Terneuzen op; Goes heeft een positief ‘Zeeuws pendelsaldo’ van bijna 9 duizend en ook Terneuzen heeft binnen Zeeland een positief pendelsaldo van ongeveer 4 duizend. Een groot deel van de inkomende Zeeuwse pendelaars in Goes is woonachtig in de omliggende gemeenten Borsele, Kapelle en Reimerswaal. Terneuzen trekt binnen Zeeland vooral werkenden vanuit de gemeente Hulst aan. De pendelstroom tussen de Zeeuws-Vlaamse gemeenten en de rest van Zeeland is relatief klein. Mogelijk spelen de beperkte verbindingsroutes tussen Zeeuws-Vlaanderen en de rest van Zeeland hierin een rol.

Als we over de provinciegrens heen kijken zien we dat alleen de gemeente Goes een positief pendelsaldo ten opzichte van de andere provincies; voor alle andere Zeeuwse gemeenten geldt dat er meer Zeeuwen buiten Zeeland werken dan andersom. Per saldo is de uitstroom van werkenden over de provinciegrens heen in Tholen het grootst. In deze aan Noord-Brabant grenzende gemeente is zowel sprake van veel inkomende als uitgaande pendel over de provinciegrens heen en een negatief saldo van ongeveer vier duizend. 

Verder is er ook pendel over de landsgrens heen, waarbij wij in onze analyses, aanvullend op de bestaande statistieken, ook hebben gekeken naar Zeeuwse werkenden die in het buitenland werkzaam zijn. Niet verrassend, gezien de geografische ligging tegen België, vertegenwoordigen de Zeeuws-Vlaamse gemeenten een groot deel van de pendel over de landsgrens heen. Daarbij zien we wel een opvallend verschil: waar meer dan 80 procent van alle uitgaande pendel vanuit Zeeland naar het buitenland uit Zeeuws-Vlaanderen komt, is het aandeel van de Zeeuws-Vlaamse gemeenten in de inkomende pendel vanuit het buitenland naar Zeeland minder dan de helft; Reimerswaal, Goes en Vlissingen hebben namelijk ook een relatief groot aandeel in deze inkomende pendel vanuit het buitenland. Hier speelt mogelijk een rol dat ook arbeidsmigranten die in Zeeland werken, maar zich niet hebben in geschreven bij een Zeeuwse gemeente, in onze analyse worden meegeteld als ‘inkomende pendel vanuit het buitenland’.

Zeeland heeft een negatief pendelsaldo van ongeveer 19 duizend werkenden. Dat betekent dat er per saldo meer Zeeuwen zijn die buiten Zeeland werken dan dat er mensen van buiten Zeeland in Zeeland werkzaam zijn. Als je onderscheid maakt tussen de deelregio’s van Zeeland dan wordt zichtbaar dat Walcheren het meest negatieve pendelsaldo heeft, absoluut en ook relatief gezien; dit is voor een belangrijk deel te verklaren doordat Middelburg en Vlissingen niet zo’n sterke aanzuigende werking hebben zoals Terneuzen en Goes. Hierdoor is het pendelsaldo binnen Zeeland van Walcheren, in tegenstelling tot Zeeuws-Vlaanderen en de Oosterschelderegio, negatief.

Zoals eerder aangegeven wordt in Zeeland veel en over grotere afstand gependeld; de gemiddelde reisafstand tussen woon- en werklocatie is in Zeeland, met 32,1 kilometer, het langst in Nederland. Werknemers uit Vlissingen hebben, met gemiddeld 37 kilometer, de grootste woon-werkafstand. Dit hoge gemiddelde hangt samen met de, ten opzichte van de rest van Nederland, afgelegen ligging in combinatie met het aandeel Vlissingers (24%) dat werkzaam is buiten Zeeland. In de gemeenten Kapelle, Reimerswaal en Schouwen-Duiveland ligt de gemiddelde reistijd, met 29 kilometer, het laagst in Zeeland. Vooral Kapelle is, wat werk betreft, sterk georiënteerd op de dichtbijgelegen gemeente Goes. Als je dit gegeven vanuit de werkgevers (werklocatie) bekijkt dan ziet het beeld er anders uit en zijn de verschillen ook groter; de werkenden in Goes wonen, met 29 kilometer, gemiddeld genomen, het verst van de werklocatie af. Verklaring is dat Goes, naast inkomende pendel binnen Zeeland, ook de grootste inkomende pendelstroom van buiten Zeeland heeft. De werkenden in Veere wonen, met gemiddeld 14 kilometer, juist het meest dichtbij.

In Zeeland waren er eind 2019 ruim 33 duizend mensen met een baan of zelfstandige onderneming in Zeeland die zelf op niet geregistreerd waren op een woonadres in Zeeland. Het gaat hier enerzijds om pendelaars uit een niet-Zeeuwse gemeente of het buitenland (bijvoorbeeld België) en anderzijds om arbeidsmigranten die in wel in Zeeland verblijven, maar zich niet hebben laten inschrijven bij een Zeeuwse gemeente. Door middel van een analyse van gekoppelde microdatabestanden verkrijgen we meer inzicht in de kenmerken van deze ‘inkomende provinciegrenspendelaars’.

Eind 2019 waren er zo’n 27 duizend werkenden in Zeeland die op dat moment woonachtig waren in een niet-Zeeuwse gemeente. Daarnaast waren er op dat moment ruim 6 duizend werkenden in Zeeland die op dat moment niet geregistreerd waren op een Nederlands woonadres. Dit is inclusief arbeidsmigranten die zich niet hebben ingeschreven in een Nederlandse gemeente.

Veel van deze inkomende pendelaars zijn woonachtig in aan Zeeland grenzende gemeenten, zoals Bergen op Zoom en Goeree-Overflakkee. De zes gemeenten in onderstaande tabel vertegenwoordigen samen ruim 40 procent van alle inkomende pendelaars van buiten Zeeland. De overige 16 duizend pendelaars naar Zeeland wonen verspreid over andere, vooral in Brabantse en ook Zuid-Hollandse gemeenten. Zo’n 400 inkomende pendelaars zijn woonachtig in Amsterdam. De stedelijke gemeenten Goes (7 duizend), Terneuzen (6 duizend), Middelburg (5 duizend) en Vlissingen (3 duizend) zijn samen goed voor meer dan 60 procent van de inkomende pendel van buiten de provincie.

In Zeeland werken de meeste inkomende pendelaars van buiten de provincie in de sector Verhuur en overige zakelijke diensten en dan met name in de uitzendbranche. De grootste aantallen provinciegrenspendelaars in deze sector zien we in de gemeenten Terneuzen (1.700), Goes (1.600) en Vlissingen (1.100). De tweede grootste sector is Handel. In deze sector nemen werkgevers in de gemeente Goes het grootste deel van de inkomende pendelaars van buiten Zeeland voor haar rekening.

Als je kijkt naar de sectorale verdeling van werkgevers met inkomende pendelaars van buiten Zeeland dan zijn er duidelijke verschillen zichtbaar tussen de Zeeuwse gemeenten; er zijn verschillende profielen te onderscheiden als je kijkt naar de sectorverdeling van de inkomende pendel in een gemeente. Zo werken in Borsele en Tholen relatief veel van de inkomende provinciegrenspendelaars in de industrie, heeft Schouwen-Duiveland vooral forenzen in de horeca en werken de meeste pendelaars van buiten de provincie in Middelburg in het openbaar bestuur en overheidsdiensten.

Als je op Zeeuws niveau de sectorale spreiding van inkomende pendelaars in Zeeland vergelijkt met die van de Zeeuwse werkenden uit de eigen regio, dan zit het grootste verschil in de bedrijfssector ‘Verhuur en overige zakelijke diensten’; niet minder dan 22 procent van alle inkomende pendelaars werkt in deze sector, terwijl dat voor de in Zeeland wonende werkenden slechts 5 procent is. Het gaat hier vooral om werkenden in de uitzendbranche. Daartegenover werkenden uit de eigen regio juist vaker werkzaam in de Zeeuwse bedrijfssectoren zorg, onderwijs, industrie en horeca.

In Zeeland waren eind 2019 zo’n 52 duizend inwoners werkzaam buiten de provincie. Dat kan zijn in een niet-Zeeuwse Nederlandse gemeente of het buitenland.

In absolute termen komen de meeste uitgaande pendelaars over de provinciegrens uit de gemeenten Tholen, Terneuzen, Middelburg en Vlissingen; samen zijn deze gemeenten goed voor bijna de helft van alle uitgaande pendelaars naar buiten de provincie. De gemeenten Noord-Beveland, Kapelle en Veere hebben de minste uitgaande provinciegrenspendelaars.

Als je deze cijfers relateert aan het totaal aantal werkenden woonachtig in de gemeente, dan springt Tholen eruit als de gemeente met, relatief gezien, de meeste mensen die over de provinciegrens heen pendelen; bijna 5 op de 10 werkenden uit Tholen werkt buiten de Provincie. In de Zeeuws-Vlaamse grensgemeenten Terneuzen en Suis is het aandeel van de uitgaande pendelaars over de provinciegrens, als percentage van alle werkenden woonachtig in de gemeente (resp. 24 en 20 procent), niet zo hoog als in de andere grensgemeenten Reimerswaal (26 procent), Hulst (28 procent), Schouwen-Duiveland (29 procent) en met name Tholen (47 procent). Hoewel Zeeland in de afgelopen jaren heeft geïnvesteerd in een betere fysieke noord-zuid- verbinding, bijvoorbeeld via de N62 tussen de haven- en industriegebieden van Gent, Terneuzen en Vlissingen, worden er in Zeeuws-Vlaanderen mogelijk nog te veel (administratieve) belemmeringen ervaren om, over de landgrens heen, in Vlaanderen te werken.

Van de ruim 44 duizend uitgaande pendelaars over de provinciegrens werkt ongeveer 9 op de 10 in een andere, niet-Zeeuwse gemeente in Nederland; Een groot deel van deze groep is werkzaam in de omliggende gemeenten van Zeeland, zoals Rotterdam (9.100), Bergen op Zoom (3.600), Goeree-Overflakkee (2.000), Roosendaal (1.500) en in mindere mate Steenbergen (900) en Moerdijk (800). Er zijn er ook die nog verder reizen voor hun werk; eind 2019 pendelden ruim 4.700 Zeeuwse werkenden op en neer naar de gemeente Den Haag, 1.700 naar Breda, 1.000 naar Amsterdam en 900 naar Utrecht. Ongeveer 1 op de 10 van de uitgaande pendelaars over de provinciegrens werkte eind 2019 in het buitenland; het gaat om een kleine 5 duizend werkenden uit Zeeland.

Als je kijkt naar de verdeling over bedrijfssectoren dan zie je verschillen tussen de in Zeeland werkenden en de Zeeuwen die buiten de Provincie werken. Zo zijn er onder de uitgaande Zeeuwse pendelaars, ten opzichte van de in Zeeland werkenden, relatief veel werkzaam in de bedrijfssector ‘Verhuur en overige zakelijke diensten’ en dan in het bijzonder in de uitzendbranche. Ook zijn er in de groep uitgaande provinciegrenspendelaars relatief veel werkzaam bij de overheid en in de sector vervoer en opslag. Daar staat tegenover dat degenen die in Zeeland werken relatief vaker werkzaam zijn in de Gezondheids- en welzijnssector, Industrie en ook horeca (niet zichtbaar in onderstaande tabel; valt in categorie ‘Overige bedrijfssectoren’).

Binnen de groep uitgaande pendelaars over de provinciegrens onderscheiden wij twee typen, namelijk degenen die in een andere provincie werkzaam zijn en degenen die in het buitenland werken. De eerstgenoemde groep is, met 46 duizend werkenden, aanzienlijk groter dan de laatstgenoemde groep (kleine 6 duizend werkenden). Waar ruim 8 op de 10 van de uitgaande pendelaars naar het buitenland woonachtig is in Zeeuws-Vlaanderen geldt dat de Zeeuwse werkenden in andere provincies het vaakst in Tholen, Middelburg, Vlissingen, Goes en Schouwen-Duiveland wonen.

Als je kijkt naar de leeftijdsverdeling van de verschillende typen pendelaars uit Zeeland dan valt op dat de leeftijdsverdeling van de werkenden die in een andere Provincie werkzaam zijn niet erg afwijkt van de werkenden die in Zeeland woonachtig zijn. De leeftijdsverdeling van mensen die in het buitenland werkzaam zijn wijkt sterker af; onder deze groep zijn relatief meer mensen tussen de 35 en 55 jaar en relatief heel weinig jongere werkenden, onder de 25 jaar. Dat laatste is niet vreemd, aangezien het bij jongeren relatief vaak nog om bijbaantjes zal gaan, die niet snel over de landsgrens zullen zijn. Zo moet je bijvoorbeeld twee keer belastingaangifte doen als je in België werkt.

Het aantal Zeeuwse werkenden is tussen 2015 en 2019 toegenomen met 16 duizend. Dat is een toename van 8 procent. Het aantal werkenden in Zeeland is toegenomen met ruim 17 duizend en dat staat gelijk aan een procentuele stijging van 10 procent. Het verschil tussen deze twee cijfers is te verklaren doordat de inkomende pendel vanuit buiten de Provincie tussen 2015 en 2019 sterker is gestegen dan de uitgaande pendel naar buiten Zeeland. Vooral in de gemeenten Terneuzen, Schouwen-Duiveland, Borsele en Vlissingen is de inkomende pendel van buiten Zeeland in deze periode toegenomen, waar de uitgaande pendel naar buiten de provincie met name in de gemeente Goes en Middelburg is toegenomen. De pendel binnen de Zeeuwse provinciegrenzen is tussen 2015 en 2019 met ruim 4,5 duizend (9 procent) toegenomen; met name de aanzuigende werking van de gemeente Goes is in deze periode groter geworden. 

Relatief gezien zien we de grootste mutaties in Borsele en Noord-Beveland; in die twee gemeenten is tussen 2015 en 2019 het aantal inkomende pendelaars van buiten de provincie met 60% toegenomen. Ook in Schouwen-Duiveland was sprake van een relatief sterke toename van dit cijfer, met 40%. Een opvallend cijfer betreft de mutatie van het aantal inkomende pendelaars van buiten de provincie in Veere; in die gemeente is dit aantal tussen 2015 en 2019 met meer dan 40 procent gedaald. Zie de tabellen in de Bijlagen B2 en B3 voor een totaaloverzicht van alle absolute ontwikkelingen tussen 2015 en 2019.

De bestaande pendelcijfers van het CBS geven een inzichtelijk, maar enigszins vertekend beeld van de pendelstromen vanuit en naar Zeeland. In de analyses van dit onderzoek zijn, naast werknemers, ook cijfers over woon- en werklocatie van zelfstandige ondernemers en persoons- en baankenmerken van de pendelaars toegevoegd. Op deze manier draagt dit onderzoek bij aan kennis over pendel in Zeeland.

In Zeeland is er een duidelijk aanzuigende werking van werkenden in de gemeenten Goes en Terneuzen, zowel binnen Zeeland als ook van buiten de Provincie. De gemeenten Tholen en Hulst hebben per saldo juist de meeste uitstroom van werkenden. Vlissingen en Middelburg hebben, net als Goes en Terneuzen ook een aanzuigende werking van buitenaf, maar het verschil met laatstgenoemde gemeenten is dat deze gemeenten ook relatief veel uitgaande pendelaars hebben. De pendelstroom tussen Zeeuws-Vlaanderen en de rest van Zeeland is relatief klein.

De meeste inkomende pendelaars van buiten Zeeland zijn werkzaam in de sector Verhuur en overige zakelijke diensten, in het bijzonder de uitzendbranche, gevolgd door de sector Handel. Hierbij zijn er wel duidelijke verschillen tussen de Zeeuwse (werk)gemeenten; iedere gemeente heeft als het ware zijn eigen profiel. Net als inkomende pendelaars over de provinciegrens werken omgekeerd ook Zeeuwen buiten de provincie relatief vaak in de uitzendbranche.

Zeeland kent een negatief pendelsaldo van 19 duizend. Walcheren heeft het meest negatieve pendelsaldo en dat is te verklaren door een gebrek aan een per saldo aanzuigende werking van de stedelijke gemeenten Vlissingen en Middelburg. Een groot deel van de uitgaande pendelaars uit Zeeland in andere provincies werkt in de nabij Zeeland gelegen gemeenten en een kleine 6 duizend zijn werkzaam in het buitenland. Ook Den Haag trekt relatief veel werkenden uit Zeeland.

Hoewel we in onze analyse geen informatie hebben (gebruikt) over de woonregio van inkomende pendelaars uit het buitenland, kan op basis van ons onderzoek worden gesteld dat Zeeuws-Vlaanderen, en in het bijzonder de gemeente Terneuzen, meer is gericht op andere Nederlandse provincies dan op België. Mogelijk hangt dit samen met barrières om over de landsgrens heen te werken.

Tussen 2015 en 2019 is het Zeeuwse pendelsaldo in positieve zin gestegen met ruim duizend; de inkomende pendel van buiten Zeeland is in deze periode sterker gestegen dan de uitgaande provinciegrenspendel. Ook de Zeeuwse pendel, dus de pendel binnen de Zeeuwse provinciegrenzen, is in deze periode (met 9 procent) toegenomen; met name de aantrekkende werking van de gemeente Goes vanuit andere Zeeuwse gemeenten is in deze periode groter geworden. 

Deze analyse van Zeeuwse pendel is een eerste stap in nieuwe inzichten in de dynamiek en balans op de Zeeuwse arbeidsmarkt, om uiteindelijk een beter beeld te vormen van kansen en bedreigingen. Zo zijn pendelcijfers indicatief voor de ervaren regionale bereikbaarheid en kan het voor wervingsstrategie interessant zijn om te weten in welke bedrijfssectoren het meest wordt gependeld; binnen Zeeland, maar juist ook over de provinciegrenzen heen. Verder geven de nieuwe inzichten in de pendeldynamiek in een grensregio als Zeeuws-Vlaanderen mogelijk inzicht in de kansen en bedreigingen, ten aanzien van arbeidsmarktkrapte en samenwerking over de grens.

Tegelijkertijd is het, voor een goede duiding, ook goed om kritisch te blijven kijken naar cijfers. Als het bijvoorbeeld gaat over zelfstandige ondernemers dan is de vraag hoe de geregistreerde hoofdvestiging zich verhoudt tot de woonlocatie van de zelfstandige; vaak zal de opgegeven locatie van de zelfstandige een thuisadres zijn en wellicht geeft dat niet altijd een goed beeld van de feitelijke werklocatie en reisafstand. Overigens zegt de werklocatie van werknemers in loondienst ook niet alles over de feitelijk afgeleide reisafstanden op een gemiddelde werkdag; zo zijn er verschillen tussen enerzijds werknemers met dienstverlenende functies bij klanten op locatie en anderzijds werknemers met een kantoorbaan. Thuiswerken zal hier in de komende jaren ook een belangrijkere rol gaan spelen. Verder hebben wij in ons onderzoek nog geen onderscheid gemaakt tussen enerzijds pendelaars die woonachtig zijn over de grens (lees: België) en anderzijds ‘pendelende’ arbeidsmigranten die zich niet hebben ingeschreven bij een Zeeuwse gemeente. Een verdere verdieping is eventueel mogelijk op basis van aanvullende gegevens over niet-ingezetenen.

Tot slot roept deze analyse ook vervolgvragen op. Hoe zit het bijvoorbeeld met Belgen die naar Nederland verhuizen en vice versa? Zijn daar ook patronen van ‘toe- en afvloeiing’ zichtbaar? En hoe kijken Zeeuwse werkenden aan tegen pendel en reistijd? Een deel van deze vervolgvragen zullen wij beantwoorden in het onderzoek Leven in Zeeland, waarvoor in 2021 een bevolkingsonderzoek is gehouden onder Zeeuwse inwoners van 16 jaar en ouder. Eén van de thema’s van dit onderzoek naar brede welvaart in Zeeland is balans op de Zeeuwse arbeidsmarkt en in het bijzonder de perceptie van de Zeeuwse werkende of werkzoekende ten aanzien van de kansen en mogelijkheden op de Zeeuwse arbeidsmarkt. De rapportage van Leven in Zeeland zal in het voorjaar van 2022 gepubliceerd worden.

De berekeningen van pendel zijn ten opzichte van een eerdere versie van deze bijdrage aangepast. 

In een eerdere versie zijn de berekeningen uitgevoerd op persoonsniveau; één persoon met meerdere dienstbetrekkingen werd, op basis van zijn of haar situatie, ingedeeld in één type pendelaar. We gaven hierbij de voorkeur aan werklocatie in Zeeland, omdat we vooral geïnteresseerd zijn in de Zeeuwse pendel. 

In de huidige versie van deze bijdrage bekijken wij de pendel op pendelstroomniveau. Een persoon met meerdere dienstbetrekkingen kan dus meerdere pendelstromen hebben, afhankelijk van zijn of haar situatie. Op basis van voortschrijdend inzicht, geeft de huidige methodiek een zuiverder en completer beeld van het totaal van alle pendelstromen in Zeeland. Deze herziening van de methode laat zien dat de uitgaande pendel uit Zeeland 7,7 duizend hoger (52,0 duizend t.o.v. 44,3 duizend), de inkomende pendel naar Zeeland 0,6 duizend hoger (33,3 duizend t.o.v. 32,7 duizend) en de Zeeuwse pendel 3,3 duizend (57,6 duizend t.o.v. 54,3 duizend) hoger is dan volgens de methode op persoonsniveau. Hierdoor is ook het pendelsaldo voor Zeeland in 2019 ruim 7 duizend lager (-18,8 t.o.v. -11,6). De aanpassing van de methode heeft verder geen gevolgen voor de conclusies in deze bijdrage.